Bilinçaltı Ve Düşsel Dünyanın Karanlık Gerçeği: Mavi Kadife

Anlamak için bakışımızı çevreden kendi içimizde derinlere yönlendirdiğimiz, zihin yolculuğunda kaybolduğumuz bir David Lynch filmi.

“İnsanın kendi içine dalarak ulaşabileceği harika bir mutluluk ve bilinç okyanusu vardır." -David Lynch 

1986 yapımı Mavi Kadife filmiyle Lynch, Hollywood filmlerine, bu filmlerde sunulan Amerika temsiline ve ataerkilliğe eleştiri getirirken hayal ve gerçeğin birbirine karışımını post-modern bir anlatıyla izleyiciye sunar.

Mavi Kadife Filminin Konusu

Mezun olan Jeffrey, hastanede yatan babasının yerine kasabada ki dükkânı işletmek üzere, doğduğu kasaba olan Lumberton’a gelir. Babasını hastanede ziyaret ettikten sonra, eve dönerken bahçede kesik bir kulak bulur. Jeffrey oldukça heycanlanır, karşı koyamayacağı bir merakla bu kulağın neyin nesi olduğunu ortaya çıkarmaya çalışır. Jeffrey’nin merakından etkilenen kız arkadaşı Sandy de ona yardım eder. Dedektif olan babasından öğrendiği bilgilerle Sandy, Jeffrey’e gece kulübünde şarkı söyleyen Dorothy Vallens’ten söz eder. Jeffrey, gizlice Dorothy’nin evine girer fakat kadın onu farkeder. Tam o sırada kapı çalar; Jeffrey saklanmak zorunda kalır. Gelen Dorothy’nin belalısı Frank’tir. Jeffrey gizlendiği dolaptan Frank’in kadına zorla sahip olma girişimini izler. Frank, kadının kocasını ve oğlunu kaçırmış, bu durumu kullanarak da kadını seks kölesi haline getirmiştir. Jeffrey, gözlerinin önünde gelişen bu olaydan sonra Dorothy’nin evine sık sık uğrar ve aralarında bir ilişki başlar. Frank bir gün Jeffrey’i Dorothy’nin evinde yakalar ve Jeffrey gerçek şiddetle o zaman tanışarak, karanlık yaşamın bütün pis yönlerini görür. Filmin finalinde Jeffrey, Frank’i öldürür ve Dorothy oğluna kavuşur.

Davıd Lynch, “Her şeyin ne anlama geldiğini ya da nasıl yorumlanacağını bilmemek daha iyidir, çünkü aksi takdirde olayları kendi akışına bırakmaya korkarsınız. Psikoloji, gizemi ve büyü niteliğini yok eder. Anlamlardan konuşmak beni çok rahatsız ediyor. Çünkü anlam çok kişisel bir şeydir ve herkese göre değişir…” dese de, onun filmlerinde kullandığı simgesel anlatımlar seyircinin bilinçaltında çok derin anlamlar yaratır. 

Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı

Filmin birçok sahnesinde yönetmen Lynch, Frued’un psikoseksüel gelişim kuramından yararlanarak simgesel bir anlatımda bulunmuştur.

Freud bireylerin davranışlarının altında yatan nedenleri ve kişiliğin oluşumunu bazı kavramlara göre açıklamaktadır. Freud kişiliğin gelişiminde cinselliği ve bilinçaltını temel almıştır. Freud'a göre zihin üç temel kavramdan oluşur. Bu kavramları bu sırasıyla id (alt bilinç), ego (benlik) ve süperego (üst benlik) olarak adlandırmıştı. İnsan zihnini oluşturan bu katmanların hepsinin birlikte yer almalarına karşın farklı düzlemlerde işlevlerini gösterdiklerini, alt ve üst bilincin çatışma içinde olduklarını düşünüyordu. Bu kurama göre id bilinç dışına, ego ve süperego ise bilinçaltına karşılık gelmekteydi.

Freud,  insan kişiliğinin gelişiminde 6 yaşına kadar yaşanılanların büyük rol oynadığını; bu evre içerisinde de cinsel gelişimin kişiliğin oluşumunda çok etkili olduğunu söylemektedir. Ona göre cinsel gelişim beş evreden oluşmaktadır. Oral dönem, Anal dönem, Fallik dönem, Latent dönem, Genital dönem. Mavi Kadife filminde Jeffery üzerinden Fallik dönem ve bu dönemde oluşan Oedipal evre anlatılır. 

Bu simgesel anlatımı en net gördüğümüz sahne: Dolapta saklanan Jeffery, Dorothy ve Frank’in birlikteliğini görür bu sırada Frank “anneciğim, anneciğim” diyerek Dorothy’e seslenirken o da “Annen seni seviyor Frank” şeklinde yanıt verir. Bu rahatsız edici, şiddet dolu beraberlik bittiğinde Jeffery dolaptan çıkıp Dorothy’e sarılır ve Dorothy ona oğlunun adıyla seslenir. Jeffery anne ve babasının birlikteliğini izleyen çocuk konumundadır.

Karşıtlıklar ve Amerikan Rüyası

Blue Velvet zıtlıklar üzerine kurulmuş bir filmdir, ama her durumda ve fırsatta ikili yapıları teker teker çökertir ve sorunsallaştırır. Filmde bulunun zıtlıklar ve çelişkiler için ise David Harvey şöyle söyler; “Filmin ana karakterini birbiriyle hiç bağdaşmayan iki dünya arasında gidip gelirken görürüz; bir yanda liseliyle, drugstore kültürüyle 50’li yılların Amerikası’nın geleneksel kasaba hayatı. Öte yanda uyuşturuculardan, ruh hastalarından; cinsel sapkınlıklardan örülmüş tuhaf, şiddet dolu, cinsellik delisi bir yer altı dünyası”. 

Amerikan rüyası ve yeraltı dünyası karşıtlığı Sandy ve Dorothy karakterleri üzerinden anlatılırken Jeffery bu iki dünyayı içinde barındıran karakterdir. Lynch’in yarattığı karşıtlık aslında birbiriyle iç içedir. Bu karşıtlık tek bir yaşamın, var olan dünyanın yansımalarıdır. Lynch, Amerikan rüyasını bir yanılsama olarak sunar.

Mavi Rüyalar

Lynch’in filmde özellikle mavi rengi kullanımı göze çarpmaktadır.  Dorothy sahnede “Blue Velvet ”şarkısını söylerken çekiciliği ile mavi renk bir ışığın altında duruyor, Frank eve geleceğinde ise onun için hazırlanıp mavi kadife elbisesini giyiyor. Bu sahneleri ve Freud’un kuramını dikkate aldığımızda mavi rengin erotizm, tutku ve arzuyu temsil ettiğini anlıyoruz. Bu renk ile bütünleşen Dorothy’i filmin arzu nesnesi olarak görebiliriz.

Bobby Vinton’un hem film müziği olarak kullanılan hem de filme adını veren Blue Velvet şarkısı ise Dorothy karakterinin yorumuyla film bitince dahi aklımızda çalmaya devam ediyor. 

Filmin başında kamera yavaşça kulağın içine girerken arka planda çalan müziğin sesi kısılıyor ve farklı bir ses duyuyoruz; bu ses iki kulağımızı kapattığımızda duyduğumuz ses ile aynı. Lynch, bu sahne ile izleyeceğimiz olayların zihnimizin içinde bir yolculuk olduğu mesajını veriyor. Filmin sonunda ise kamera hareketiyle yakınlaştığı kulaktan çıkması, olayların bittiğini ve yolculuğu tamamladığımızı gösterir nitelikte.

Lynch’e göre; “Dünyada güzellikler ve iyilikler olduğu kadar kötülükler ve yanlışlarda vardır…” Bu düşüncesini güzel başlayan görüntülerin içinde barındırdığı acımasız ve ürkütücü olayların yaşandığı Mavi Kadife filmiyle izleyiciye anlatır.